قالَ الاْمامُ الْحُسَيْن - عليه السلام - : إنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَغْبَةً فَتِلْكَ عِبادَةُ التُّجارِ، وَ إنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ رَهْبَةً فَتِلْكَ عِبادَةُ الْعَبْيدِ، وَ إنَّ قَوْماً عَبَدُوا اللهَ شُكْراً فَتِلْكَ عِبادَةٌ الْأحْرارِ، وَ هِيَ أفْضَلُ الْعِبادَةِ.

«بحارالأنوار، ج 75، ص 117، ح 5

امام حسين - عليه السلام - فرمود: همانا عدّه اي خداوند متعال را به جهت طمع و آرزوي بهشت عبادت مي كنند كه آن يك معامله و تجارت خواهد بود و عدّه اي ديگر از روي ترس خداوند را عبادت و ستايش مي كنند كه همانند عبادت و اطاعت نوكر از ارباب باشد و طائفه اي هم به عنوان شكر و سپاس از روي معرفت، خداوند متعال را عبادت و ستايش مي نمايند; و اين نوع، عبادت آزادگان است كه بهترين عبادات مي باشد.

الإمام الباقر عليه السلام :
كانَ فيما وَعَظَ بِهِ لُقمانُ ابنَهُ أن قالَ : يا بُنَيَّ ، إن تَكُ في شَكٍّ مِنَ المَوتِ فَارفَع عَن نَفسِكَ النَّومَ ولَن تَستَطيعَ ذلِكَ ، وإن كُنتَ في شَكٍّ مِنَ البَعثِ فَادفَع عَن نَفسِكَ الاِنتِباهَ ولَن تَستَطيعَ ذلِكَ ، فَإِنَّكَ إذا فَكَّرتَ عَلِمتَ أنَّ نَفسَكَ بِيَدِ غَيرِكَ ، وإنَّمَا النَّومُ بِمَنزِلَةِ المَوتِ ، وإنَّمَا اليَقَظَةُ بَعدَ النَّومِ بِمَنزِلَةِ البَعثِ بَعدَ المَوتِ .
امام باقر عليه السلام :
در نصايح لقمان به پسرش است كه گفت : «اى پسرم! اگر درباره مرگْ ترديد دارى، خواب را از خود ، دور كن ـ كه نخواهى توانست ـ و اگر درباره رستاخيزْ ترديد دارى، بيدار شدن از خواب را از خود دور كن ـ كه نخواهى توانست ـ ؛ زيرا اگر انديشه كنى ، مى دانى كه جان تو در دست ديگرى است و همانا خواب ، به منزله مرگ است و بيدارى پس از خواب ، به منزله بر انگيخته شدن پس از مرگ» .
قصص الأنبياء : ص 190 ح 239 ، بحار الأنوار : ج 13 ص 417 ح 11.

الأمالى للصدوق : حدّثنا عليّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الكوفي ، عن سهل بن زياد الآدمى ، عن عبد العظيم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علىّ بن محمّد بن عليّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن عليّ بن الحسين بن عليّ بن أبى طالب عليهم السلام ، قال :

لَمّا كَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى‌ بنَ عِمرانَ عليه السلام… قالَ: إلهى! فَما جَزاءُ مَن أتَمَّ الوُضوءَ مِن خَشيَتِكَ؟ قالَ: أبعَثُهُ يَومَ القِيامَةِ ولَهُ نورٌ بَينَ عَينَيهِ يَتَلَألَأُ. [۱]

ترجمه‌

حضرت عبد العظيم عليه السلام : امام هادى عليه السلام فرمود : «هنگامى كه خداوندعزّ وجلّ با موسى بن عمران عليه السلام سخن مى‌گفت، موسى گفت : خدايا! پاداش كسى كه از خوف تو، وضو را كامل كند، چيست؟ خداوند فرمود: او را در روز قيامت در حالى بر مى‌انگيزانم كه نورى در ميان دو چشمش مى‌درخشد» .
شرح‌

بر پايه اين حديث، يكى از آثار وضو، نورانيت چهره در قيامت است . در اين باره چند نكته قابل توجّه است:

۱ . نقش عبادت در نورانيت جان، اختصاص به وضو ندارد؛ بلكه انواع كارهاى نيكو، اگر با قصد قربت و انگيزه الهى انجام شوند، موجب نورانيت جان و افزايش بصيرت درونى اند. در حديثى از امام على عليه السلام آمده :

إنَّ عَلى كُلِّ حَقٍّ حَقيقَةً ، و عَلى‌ كُلِّ صَوابٍ نوراً . [۲]

هر كار حقّى، حقيقتى دارد و با هر كار درستى، نورى همراه است.

بنا بر اين، نورانيت حاصل از وضو بايد خصوصيتى داشته باشد كه موجب امتياز آن از ساير نيّت‌هاست.

۲ . بر پايه حديث ياد شده، ويژگى نورانيتى كه از وضو پديد مى‌آيد، اين است كه در تاريكى قيامت، به صورت درخشش خاصّى در چهره اهل ايمان، نمودار مى‌گردد.

۳ . بر اساس شمارى از احاديث، نقش وضو در نورانيت امّت اسلامى، بيش از ساير امّت‌هاست، چنان كه از پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله گزارش شده كه فرمود:

يَحشُرُ اللَّهُ اُمَّتِى يَومَ القِيامَةِ بَينَ الاُمَمِ غُرَّاً مُحَجَّلينَ مِن آثارِ الوُضُوءِ . [۳]

خداوند در روز قيامت اُمت مرا از ميان امّت‌ها، انسان‌هايى نشان‌دار و پيشانى‌سفيد از آثار وضو، بر مى‌انگيزد .

جمع‌بندى اين حديث و احاديث مشابه آن،[۴]با حديثى كه در متن آمد، اين است كه يكى از امتيازات امّت اسلامى بر ساير امّت‌ها، اين است كه ساير امّت‌ها در اثر وضو، تنها با چهره نورانى محشور مى‌شوند؛ ولى مسلمانان، سر تا پا نورانى هستند.

۴ . بركات وضو تنها در نورانيت قيامت خلاصه نمى‌شود؛ بلكه طهارت ناشى از آن، در زندگى دنيوى انسان نيز مؤثّر است. در حديثى از پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نقل شده كه فرمود:

أكثِر مِنَ الطَّهورِ يَزِدِ اللَّهُ فى عُمرِكَ ، وإنِ استَطَعتَ أن تَكونَ بِاللَّيلِ والنَّهارِ عَلى طَهارَةٍ فَافعَل ، فَإنَّك تَكونُ إذا مِتَّ عَلَى الطَّهارَةِ شَهيدَاً.

به طهارتت بيفزا كه خداوند، عمرت را زيادتر مى‌كند . اگر مى‌توانى در شب و روز باطهارت باشى ، چنين كن ؛ چرا كه اگر با طهارت بميرى ، شهيد مرده‌اى .[۵]

بر اين اساس، يكى از دستور العمل‌هاى مهم براى سير و سلوك و تهذيب نفس، اين است كه سالك هميشه باوضو باشد.

[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۷۷ ص ۳۰۱ ح ۱ . نيز ، ر . ك : همين كتاب : ح ۹۲ .

[۲]الكافى : ج ۲ ص ۵۴ ح ۴ .

[۳]دعائم الإسلام : ج ۱ ص ۱۰۰ .

[۴]ر.ك: ميزان الحكمة ، واژه «وضو» ، آثار وضو .

[۵]الأمالى ، مفيد : ص ۶۰ .

امام على عليه السلام
شگفت ترين عضو انسان قلب اوست و قلب مايه هايى از حكمت و ضد حكمت دارد. اگر آرزو به آن دست دهد، طمع خوارش مى گرداند و اگر طمع در آن سر بركشد، حرص نابودش مى كند و اگر نااميدى بر آن مسلّط شود، اندوه، او را مى كُشد… هر كوتاهى برايش زيانبار است و هر زياده روى برايش تباهى آفرين.
اَعجَبُ ما فِى النسانِ قَلبُهُ وَ لَهُ مَوارِدُ مِنَ الحِكمَةِ وَ اَضدادٌ مِن خِلافِها فَاِن سَنَحَ لَهُ الرَّجاءُ اَذَ لَّهُ الطَّمَعُ وَ اِن هاجَ بِهِ الطَّمَعُ اَهلَكَهُ الحِرصُ وَ اِن مَلَكَهُ اليَأسُ قَتَلَهُ السَفُ… فَكُلُّ تَقصيرٍ بِهِ مُضِرٌّ وَ كُلُّ اِفراطٍ بِهِ مُفسِدٌ؛
(علل الشرايع، ص 109، ح 7)

رسول اكرم صلى الله عليه و آله
به هر كس، راستگويى در گفتار، انصاف در رفتار، نيكى بهه والدين و صله رحم الهام شود، اجلش به تأخير مى افتد، روزيش زياد مى گردد، از عقلش بهره مند مى شود و هنگام سئوال [مأموران الهى] پاسخ لازم به او تلقين مى گردد.
مَن اُلهِمَ الصِّدقَ فى كَلامِهِ وَ النصافَ مِن نَفسِهِ وَ بِرَّ والِدَيهِ وَ وَصلَ رَحِمِهِ، اُنسِى ءَ لَهُ فى اَجَلُهُ وَ وُسِّعَ عَلَيهِ فى رِزقِهِ وَ مُتِّعَ بِعَقلِهِ وَ لُـقِّنَ حُجَّتَهُ وَقتَ مُساءَلَتِهِ ؛
اعلام الدين فی صفات المونین ص 265.