زيارت در لغت عبارت از تمايل و ميل كردن است؛ خواه از دور باشد يا از نزديك و يا با گرايش قلبي و قصد همراه باشد يا اعم از اين كه با اكرام و تعظيم زيارت شونده همراه باشد.
زيارت در اصطلاح به تمايلي مي گويند كه افزون بر ميل و حركت حسي، قلب هم گرايش جدي پيدا كرده و نسبت به مذور و زيارت شونده با اكرام و تعظيم قلبي و انس روحي همراه باشد.[1]
البته هر چه مذور برتر و كامل تر باشد، قصد جدي تر و درجه تكريم و تعظيم نيز برتر خواهد بود.
زيارت ديداري مشتاقانه، با حضور در پيشگاه اولياي خدا و پيشوايان هدايت _ عليهم السلام _ است. حضور در مكان هاي مقدس به قصد زيارت و رويارويي با پيشوايان و راهنمايان عالم معنا در واقع حركتي بر آمده از عمق جان و دل است.
زيارت حضور جسم و جان در برابر خليفه الله زمين است و روشن گر راه زندگي و مشعل فروزان در سلوك عرفان و ارتباط با حجت خدا است.
زيارت، ادامه و استمرار بهره مندي از محضر پر فيض بندگان صالح به ويژه پيشوايان معصوم _عليهم السّلام_ و خاندان اهل بيت _ عليهم السّلام _ مي باشد.
زيارت در تاريخ اسلامي سبقه ديرين دارد، و پايه گذار زيارت قبور مسلمانان پيامبر اكرم _ صل الله عليه و آله _ بودند؛ محمد بن سعد در الطبقات الكبري نقل مي كند كه در واقعه حديبيه ( سال ششم هجري ).
پيامبر اسلام _ صل الله عليه و آله _ بر سر قبر آمنه رفت و بر آن گريست و به مرمت و باز سازي آن پرداخت و هم چنين پس از حجه الوداع نيز به زيارت قبر مادرش آمنه رفت.[2] همچنين بيهقي و محدثان ديگر نقل كرده اند كه پيامبر اكرم _ صل الله عليه و آله _ قبور شهدا را در احد زيارت كرد.[3]
درباره ي حضرت امام علي _ عليه السّلام _ نقل كرده اند كه آن حضرت به قصد زيارت حضرت فاطمه _ سلام الله عليها _ بيرون مي رفت و بر سر مزار آن حضرت حاضر مي شد و گريه مي كرد و براي آن حضرت دعا مي كرد.[4]
از برخي آيات قرآن كريم مي توان استفاده كرد كه زيارت امري پسنديده، مشروع و جايز مي باشد، چنان كه خداوند متعال به پيامبرش مي فرمايد: < و لا تصل علي احد منهم مات ابدا و لا تقم علي قبره انهم كفروا بالله و رسوله و ماتوا و هم فسقون؛[5] اي پيامبر! بر هيچ يك از منافقاني كه از دنيا مي روند، نماز مگزار و هيچ گاه در كنار قبر او براي طلب آمرزش و استغفار نايست چون آنان به خدا و رسولش كافر شدند و در حالي كه فاسق بودند از دنيا رفتند. >
از مفهوم آيه ياد شده مي توان استفاده كرد كه ايستادن در كنار قبر مومنان و دعا براي آنان و نيز زيارت اموات از صالحان و معصومان مشروع و جايز است.
قرآن كريم در جايي ديگر به صورت كلي به مكان هاي مقدس اشاره كرد، و انسان را به اهميت و احترام آن ها توجه داده است، چنان كه مي فرمايد: « في بيوت اذن الله ان ترفع و يذكر فيها اسمه يسبح رفيها با لغد و والاصال؛[6] در خانه هايي كه خدا اجازه داده كه قدر و منزلت آنها رفعت يابد و نامش در آنها ياد مي شود. در آن خانه ها هر بامداد و شامگاه او را نيايش مي كنند.» اين خانه ها همان مراكزي هستند كه به فرمان پروردگار استحكام يافته و مركز ياد خداست و حقايق اسلام و احكام خدا از آنها نشر مي يابد و آنها مركز مشكات انوار الهي، ايمان، هدايت و داراي تقدس و احترام هستند و زيارت چنين مكان هايي و افراد صالح و معصومي كه در چنين جاهايي مدفونند داراي ثواب و فايده فراوان است.[7] زيارت در روايات اسلامي شيعه و اهل تسنن مورد سفارش و تاكيد قرار گرفته است.
چنان كه حضرت علي _ عليه السّلام _ حبيب الله مي فرمايد: « زور و اموتاكم فانهم يفرحون بزيارتكم ؛ [8] مردگانتان را زيارت كنيد كه همانا با زيارت شما خوشحال مي شوند.»
پيامبر اكرم _ صل الله عليه و آله _ در جايي ديگر مي فرمايد: «زيارت قبور موجب يادآوري مرگ است.».[9]
زيارت فوايد و آثار فراواني دارد كه در روايات اسلامي به برخي از آنها اشاره شده است، از جمله: چنان كه پيامبر اكرم _ صل الله عليه و آله _ مي فرمايد: «قبور مردگان را زيارت كنيد، همانا باعث ياد آوري آخرت مي شود.»[10]
و پيامبر اكـرم _ صل الله عليـه و آله _ مي فـرمايد: «و صلوا علي حيث ما كنتم فان صلاتكم و سلامكم يبلغني ؛[11] در هر حـال كـه هستيد، بر من درود فرستيـد، همانا درود و سلام شمـا بـه من مي رسد.»
بر اساس اعتقادات مسلمانان بويژه تصريح قرآن[12]، انسان ها پس از مرگ زنده هستند، و زيارت قبور و اموات از معصومان، صالحان، نيكوكاران، و . . . همانند آن است كه به حضور آنها برسي و به آنها احترام كني . بر همين اساس براي زيارت بويژه زيارت خانه ي خدا، پيامبر اكرم _صل الله عليه و آله_ پيشوايان معصوم _ عليه السّلام _ علماء، صالحان و مومنان رعايت آدابي لازم است.
رعايت ادب، طهارت جسم و روح خضوع، خشوع، اذن دخول، نماز، و . . . از جمله ي آن آداب به شمار مي رود.
بنابر اين، زيارت بويژه زيارت خانه خدا، زيارت قبور مسلمانان، از جمله پيامبران، پيشوايان معصوم _ عليه السّلام _، علماء و دانشمندان بزرگ مذهبي، مجاهدان راه اسلام و . . . سازنده و مفيد است و نوعي سپاسگذاري و قدرداني از جانبازي و فداكاري آنان به شمار مي رود و هشداري به نسل معاصر و آينده است كه پاداش آن كس كه در راه حق و فضيلت را بر گزيند و دفاع از عقيده و گسترش حريت و آزادي جان سپارد اين است كه هيچ گاه از خاطره ها محو نشود.[13]
نكته اي كه نبايد از آن غفلت كرد، رعايت آداب و شرايط زيارت است، زائر بايد با معرفت و شناخت كافي نسبت به شأن و جايگاه زيارت شونده به زيارت برود و از هر گونه مسائل و حركات شرك آميز و شبهه ناك و خرافاتي پرهيز كند؛
امام صادق _ عليه السّلام _ به شخصي از اهالي طوس مي فرمايد: «اي شخص طوسي! كسي كه قبر حسين _ عليه السّلام _ را زيارت كند در حالي كه مي داند او امامي است از ناحيه خداوند عزّوجلّ و طاعت او واجب است بر بندگان، خداوند گناهان گذشته و آينده اش را مي آمرزد و شفاعت او را در مورد پنجاه انسان گناهكار مي پذيرد، و هر حاجتي كه در نزد قبر او از خداوند خواسته شود اجابت مي گردد…»[14]
[1] . مجمع البحرين، ج 1، ربع 2، ص 305، ماده زور .
[2] . ر . ك : مرحوم فضل بن حسن طبرسي، مجمع البيان، قم، انتشارات اسماعيليان، ذيل، آيه 84 توبه .
[3] . علامه مجلسي، بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفاء، ج 10، ص 441 .
[4] . همان
[5] . سوره توبه، آيه 84 .
[6] . سوره نور، آيه 36.
[7] . ر . ك ، علامه مجلسي، بحار الانوار، بيروت، موسسه الوفاء، ج 97، 98 ، 99، كتاب المزار.
[8] . ر . ك ، شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البيت، ج 3، ص 223.
[9] . ر . ك ، ابن ماجه، صحيح ابن ماجه، ج 1 ، ص 113، صحيح ابن مسلم، ج 3، ص 65 .
[10] . بحار الانوار، همان ، ج 45، ص 201 .
[11] . بحار الانوار، همان، ج 97، ص 190.
[12] . سوره آل عمران ، آيه 169 .
[13] . ر . ك جفعر سبحاني، آيين وهابيت، قم، انتشارات اسلامي، ص 119 و 120.
[14] . ر . ك ، تهذيب الاحكام، ج 56، ص 108 .