هر صبح و شام به یاد خدا باش
وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ بُکْرَةً وَأَصِیلًا. «و هر صبح و شام نام پروردگارت را یاد کن». سورۀ انسان آیۀ 25
روزی که با نام و یاد خدا شروع شود، روز خوبی است. روزی که قطعاً با برکت است، هر چند ما بطور کامل متوجه برکات آن روز نشویم. حالا اگر این روز با نام و یاد خدا هم به پایان برسد که دیگر نور علی نور است. گویا در تمام روز، نام و یاد خدا حاکم بوده است. در احادیث زیادی از معصومین(علیهم السلام) اذکار و تهلیلهای فراوانی مخصوص صبحگاهان و شامگاهان به ما رسیده است که بیانگر اهمیت این دو زمان است. آغاز و انجام روز میتواند دو هنگامی باشد که بیشترین زمان غفلت انسان است؛ زیرا بامدادن، هنگام سنگینی و غلبۀ خواب است و شامگاهان هنگام خستگی و پایان فعالیت روزانه، و در هر دو این زمانها، آدمی از یاد خدا غافل میشود. بنابراین تأکید این آیۀ شریفه، متوجه این دو زمان طلایی است که اگر با یاد خداوند همراه باشد، تمام روز انسان را طلایی خواهد کرد.
در تفاسیر از این «ذکر» بامدادی و شامگاهی به «نماز» نیز تعبیر شده و این تأکیدی بر اهمیت و جایگاه نماز، بخصوص نماز صبح و نماز مغرب است. خداوند متعال دوست دارد بندهاش را در همه حال به یاد خود ببیند؛ چنانکه در توصیف مؤمنان راستین (سورۀ احزاب آیۀ 41) میفرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا» (ای کسانیکه ایمان آوردهاید، خدا را فراوان یاد کنید). بدون شک یکی از مصادیق فراوان یاد کردن، در همۀ اوقات به یاد خدا بودن است. در آیۀ بعد از همین آیه نیز تأکید میکند که: «وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلًا». یعنی (خداوند را در هر بامداد و شامگاه، تسبیح گویید).
چنانکه پیداست این آیۀ شریفه نیز بر دو زمان آغاز و پایان روز (شامگاه) تأکید میکند و این نشاندهندۀ اهمیت این دو وقت است.
«ذکر» و یاد خداوند، مقدمۀ بندگی است و در مراحل بالاتر، «ذکر» عین بندگی و عبودیت خداوند است. امّا این «ذکر» در دو زمان اهمیّت بیشتری پیدا میکند؛ یکی در صبحگاهان و دیگری در شامگاهان یا پایان روز، زیرا بندگان خداوند در آغاز هر روز در مسیر تازۀ برخورد با خوبیها و بدیها قرار میگیرند و فرصت مییابند تا در آزمایشهای مربوط به آن روز حاضر شوند؛ آزمایشهایی که اگر همراه با یاد خداوند، تقوا و صبر باشد، نمرۀ قبولی در پایان روز را در کارنامۀ انسان ثبت خواهد نمود و اگر هم لغزشهایی رخ داده باشد، با تسبیح و یاد خداوند در پایان روز و شبانگاهان از سوی خداوند مهربان مورد عفو و بخشش قرار خواهد گرفت.
چه زیباست هر بامداد که از خواب برمیخیزیم خدا را یاد و او را شکر کنیم که فرصتی دیگر برای بندگی و پرواز در آسمان عبودیت در اختیارمان گذارده و با پایان روز بار دیگر او را شکر کنیم که توفیق به پایان رساندن روزی دیگر را همراه با بندگی به ما عطا فرموده است، و کدام فرصت، طلاییتر از ماه مبارک رمضان؟ که آغاز و پایان روزهایش را با یاد خدا باشیم؛ همان خدای مهربانی که میفرماید: «اوست که خود و فرشتگانش بر شما درود میفرستند تا شما را از تاریکی به روشنی برند، زیرا خداوند با مؤمنان مهربان است». احزاب/ 43