خشوع و اهمّيّت آن
در لغت «خشوع و خشيت، ترسي است آميخته با تعظيم.»[1]
و در اصطلاح به حالتي گفته مي شود كه كسي در برابر سلطاني قاهر قرار گرفته به طوري كه تمام توجهش به وي معطوف گشته و از همه جا بريده باشد.[2]
از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرسيدند: خشوع چيست؟ فرمود:
«فروتني در نماز و اينكه بنده با تمام قلبش متوجّه خدا باشد.»[3]
امام خميني ـ قدّس سرّه ـ مي نويسد:
«يكي از اموري كه براي سالك در جميع عبادات خصوصاً نماز كه سرآمد همه عبادات است و مقام جامعيت دارد، لازم است خشوع است و حقيقت آن عبارت است از خضوع تام ممزوج با حب يا خوف.»[4]

ادامه »

نهج البلاغة فِي وَصِيَّتِهِ لِلْحَسَنِ ع‏ خُضِ الْغَمَرَاتِ إِلَى الْحَقِّ حَيْثُ كَانَ وَ تَفَقَّهْ فِي الدِّينِ إِلَى قَوْلِهِ ع وَ تَفَهَّمْ وَصِيَّتِي وَ لَا تَذْهَبَنَّ صَفْحاً فَإِنَّ خَيْرَ الْقَوْلِ مَا نَفَعَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَا خَيْرَ فِي عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ وَ لَا يُنْتَفَعُ بِعِلْمٍ لَا يَحِقُّ تَعَلُّمُهُ إِلَى قَوْلِهِ ع وَ أَنْ أَبْتَدِئَكَ بِتَعْلِيمِ كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ تَأْوِيلِهِ وَ شَرَائِعِ الْإِسْلَامِ وَ أَحْكَامِهِ وَ حَلَالِهِ وَ حَرَامِهِ لَا أُجَاوِزُ ذَلِكَ بِكَ إِلَى غَيْرِهِ.

وارد شو در سختی ها[و درآی در دشواری های فکری و بشکاف باطل را] ، به سوی [ دستیابی به ] حقّ، هر جا که باشد و در فهم عمیق دین تلاش کن…و خوب وصیت مرا بفهم و به هیچ وجه از کنار آن به سبب نادیده گرفتن [ و توجه به دیگری] مگذر! پس بهترین سخن آنست که سود رساند و بدان که به راستی هیچ خیری نیست در علمی که سود نرساند و از آن علمی که آموختنش جایز و لازم نیست نمی توان سود بُرد….[ و بدان ] که [ تربیت ] تو را آغاز کردم با تعلیم کتاب خدای عزّ و جلّ و معانی و مقاصد آن و روشهای اسلام و احکام و حلال و حرام آن و تو را عبور ندادم از [کنار] آن به سوی غیر آن.

شرح:
در این جملاتِ منتخب از نامه ی امیر مؤمنان علی علیه السلام از اهمیّت آغاز تربیّت فرزندان با آموزش قرآن و مفاهیم بلند آن و مسائل دین سخن به میان آمده است. و بر اساس بسیاری از آیات و روایات این مهم بدون توجّه به احادیث اهل بیت علیهم السلام راه به جایی نمی برد و ما را به هدف نمی رساند. حضرت در آخر این جملات می فرماید: و تو را عبور ندادم از کنار آن به سوی غیر آن. یعنی من به عنوان الگوی مؤمنین عالم کسب هیچ دانش و مهارتی را قبل از آموزش صحیح و عمیق دین برای فرزندم صلاح ندانستم. و پیش تر فرموده بودند که آموختن بسیاری از علوم نه جایز است و نه لازم!

نهج البلاغة؛نامه ی 31؛ ص391
بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏1 ؛ ص219

عَنْ أَبِي مُحَمَّدٍ الْعَسْكَرِيِّ علیه السلام قَالَ: ادْفَعِ الْمَسْأَلَةَ مَا وَجَدْتَ التَّحَمُّلَ يُمْكِنُكَ فَإِنَّ لِكُلِّ يَوْمٍ رِزْقاً جَدِيداً وَ اعْلَمْ أَنَ‏ الْإِلْحَاحَ‏ فِي الْمَطَالِبِ يَسْلُبُ الْبَهَاءَ وَ يُورِثُ التَّعَبَ وَ الْعَنَاءَ فَاصْبِرْ حَتَّى يَفْتَحَ اللَّهُ لَكَ بَاباً يَسْهُلُ الدُّخُولُ فِيهِ فَمَا أَقْرَبَ الصُّنْعَ مِنَ الْمَلْهُوفِ وَ الْأَمْنَ مِنَ الْهَارِبِ الْمَخُوفِ فَرُبَّمَا كَانَتِ الْغِيَرُ نَوْعاً مِنْ أَدَبِ اللَّهِ وَ الْحُظُوظُ مَرَاتِبَ فَلَا تَعْجَلْ عَلَى ثَمَرَةٍ لَمْ تُدْرِكْ وَ إِنَّمَا تَنَالُهَا فِي أَوَانِهَا وَ اعْلَمْ أَنَّ الْمُدَبِّرَ لَكَ أَعْلَمُ بِالْوَقْتِ الَّذِي يَصْلُحُ حَالُكَ فِيهِ فَثِقْ بِخِيَرَتِهِ فِي جَمِيعِ أُمُورِكَ يَصْلُحْ حَالُكَ وَ لَا تَعْجَلْ بِحَوَائِجِكَ قَبْلَ وَقْتِهَا فَيَضِيقَ قَلْبُكَ وَ صَدْرُكَ وَ يَغْشَاكَ الْقُنُوطُ.

از امام حسن عسکرى عليه السلام آمده است كه فرمود: درخواست کردن را واگذار تا زمانی که تاب و توانش را[در خود] می یابی و برایت امکان دارد. زيرا هر روز را رزقی تازه‏ است و بدان كه پافشاری در خواسته ‏ها ارزش آدمى را می بَرَد و سختى و رنج در پی دارد پس صبر پیشه كن تا خداى تعالى براى تو درى بگشايد كه ورود به آن آسان باشد. چه نزديك است كارگشايى از دردمند و امنيت براى ترسان فرارى! چه بسا كه دگرگونى ها نوعى از ادب کردن خدا باشند و بهره‏ مندی را مراحلی است، در گرفتن بهره ای كه هنوز دست نیافتنی است عجله نكن! دستیابی به بهره ها در زمانش ممكن است و بدان آنکه برایت تدبیر می کند آگاه تر است به زمانی که حال تو در آن سامان گیرد. پس در تمام امورت به انتخاب او اعتماد کن تا حال و روزت صلاح یابد و در[رفع] نیازهایت پیش از وقتش عجله نکن! كه دل و سینه ات تنگ گردد و نوميدى تو را فراگیرد!

بحار الأنوار (ط - بيروت) ؛ ج‏100 ؛ ص26
مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج‏13 ؛
عدة الداعي و نجاح الساعي ؛ ص136

وَ لا تَسْتَوِى الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتى، هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذى بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَ نَّهُ وَلىٌّ حَميمٌ وَ ما يُلَقّاها إِلاَّ الَّذينَ صَبَروا و ما يُلَقّاها إِلاّ ذو حَظٍّ عَظيمٍ؛[سوره فصلت، آيه ۳۴ و ۳۵]

هرگز خوبى و بدى يكسان نيست، بدى را با خوبى دفع كن تا دشمنان سرسخت هم چون دوستان گرم و صميمى شوند. امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند به اين مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند به آن نايل نمى گردند.

امام سجاد (علیه السّلام) فرمودند:

مُجالِسةُ الصّالِحینَ داعِیةٌ إلَی الصَّلاحِ؛
همنشینی با صالحان، به صلاح و رستگاری می کشاند.
کافی، ج۱، ص۲۰

شرح حدیث:
شعر زیبای سعدی را درباره ی تأثیر همنشینی حتماً به یاد دارید:

گِلی خوشبوی در حمام، روزی   رسید از دست محبوبی به دستم
بدو گفتم که مشکی یا عبیری؟   که از بوی دلاویز تو مستم
بگفتا من گِلی ناچیز بودم     ولیکن مدّتی با گُل نشستم
کمال همنشین در من اثر کرد    وگرنه من همان خاکم که هستم
(سعدی.)

و این همان تمثیلی است که در روایات آمده است.
حدیث است: وقتی باد و نسیم، از لجنزار و مزبله می گذرد، با خودش بوی تعفن و بد به مشامها می رساند. ولی وقتی از گلستان می گذرد، عطر گلها را با خود می آورد.
(غررالحکم، حدیث ۵۸۳۹.)
همنشینی با دیگران چنین است.
هم خوبان بر ما تأثیر می گذارند، هم بدان.
همنشینی با نیکان، انسان را به نیکی و صلاح می کشاند.
همنشینی با بدان، اخلاق و افکار و شخصیت انسان را تباه می کند.

تو اول بگو با کیان زیستی            پس آن گه بگویم که تو کیستی

توصیه ی همه ی بزرگان اخلاق آن است که انسان در انتخاب دوستان و همنشینان خود بسیار دقت کند و در حلقه ی دوستان شایسته،با ایمان و اخلاق قرار گیرد تا فضای سالم و معنوی آن گونه دوستان، او را هم به وادی صلاح و خیر و نیکی بکشاند.
چه بسیارند گمراهان و فاسدانی که به سبب معاشرت با دوستان ناباب، به فساد کشیده شده اند.
و… چه بسیارند نیکانی که خوبی خود را مدیون انسانهای با ایمان و صالح هستند.