أمیرالمومنین علیه السلام: الْإِیمَانُ وَ الْعِلْمُ أَخَوَانِ تَوْأَمَانِ وَ رَفِیقَانِ لَا یفْتَرِقَان [۱]
علم در قرآن و روایات اسلامی دو اطلاق و دو کاربرد دارد:
(۱) علم سودمند و علم نافع. در این کاربرد علم از ایمان و ارزش‌های اعتقادی و عملی جدا نیست.
(۲) علم غیر مفید، غیر سودمند و مضرّ و غیر مرتبط با ایمان و عمل صالح.
آیات و روایاتی که خوانده می شود همه مربوط به اطلاق اول علم یعنی کاربردِ علم، در علم نافع است.
در این روایت حضرت می فرمایند: ایمان و علم دو برادر و دو رفیق همزاد و همراه هستند که هیچ وقت از هم جدا نمی‌شوند؛ یعنی بر خلاف آنچه در میان روشن‌فکرنماها مطرح است که علم با ایمان نمی‌سازد؛ هر جا که ایمان باشد، علم هست؛ هر جا که علم باشد، ایمان هست.
در روایت دیگری حضرت می‌فرمایند: «أَصْلُ الْإِیمَانِ الْعِلْمُ»[۲]ریشة ایمان علم است. علم ریشه‌ای دارد، ثمری دارد به نام ایمان. در روایت دیگری تصریح به این امر می‌فرمایند: «ثَمَرَةُ الْعِلْمِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ»[۳] ؛ میوة علم، شناخت خداست. و در روایت دیگر است: «لِلْعِلْمِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ الْمَعْرِفَةُ بِاللَّهِ وَ بِمَا یحِبُ وَ یکرَه».[۴] در همة این روایات این معنا مستتر است که علم اصولا از ایمان جدا شدنی نیست. در فرمایشی امام کاظم علیه السلام به هشام بن حکم می‌فرمایند: «مَا بَعَثَ اللَّهُ أَنْبِیاءَهُ وَ رُسُلَهُ إِلی عِبَادِهِ إِلَّا لِیعْقِلُوا عَنِ اللَّهِ، فَأَحْسَنُهُمُ اسْتِجَابَةً أَحْسَنُهُمْ مَعْرِفَة»[۵] یعنی هر کس که معرفت و شناخت و علمش بیشتر باشد، بهتر به سخن انبیاء گوش می‌دهد و اجابت می‌کند. از دعوت آنها بیشتر پیروی می‌کند.
حالا باید علمی که در کاربرد و اطلاق دوم به کار رفته، یعنی علم غیر مفید و غیر سودمند را نیز بررسی کنیم.

ا……………….
[۱].غرر الحکم.،ص۴۶
[۲].بحار الأنوار،ج‌۶۶،ص۸۱ و ج‌۹۰،ص۵۷.
[۳]. غرر الحکم،ص.۶۴
[۴]. مجموعة ورام.(تنبیه الخواطر)،ج۲،ص۱۱۷
[۵].الکافی (ط - دارالحدیث)،ج‌۱،ص۳