تفاوت بازیهای کودکان دیروز و امروز " بازیهای کودکانهای که در پسکوچههای مدرنیته گمشد"
اتل متل توتوله، گاو حسن چه جوره و دهها بازی دوران بچگیات سرشار از خاطرههای کودکی است. وقتی به یاد میآوری که با بچههایفامیل یا همسایه، پاهای خود را در یک ردیف دراز میکردید و مهربانی روی پای شما آهسته قدم میزد و این شعر را با آب و تاب میخواندید.زمان گذشت، چنانکه بازیها، قصهها و ترانهها هم در ایستگاه زمان متوقف شدند. اما کمی پیش از این همه چیز شکل دیگری داشت، حتیاسم بازیها، هوا که رو به گرمی میرفت و فصل تابستان که میشد سروصدای بچهها حیاط خانه و کوچه را پر میکرد، بازیهای بچههاسرشار از هیجان و تحرک بود، آنقدر میدویدند و جنب و جوش داشتند که صورتشان موقع بازی گل میانداخت و خیس عرق میشدند.شبها هم پیش میآمد که از فرط خستگی همان جا کنار سفره شام خورده، نخورده خوابشان میبرد، هفت سنگ، عمو زنجیرباف، قایم باشکو…. از جمله بازیهای سنتی بود که نسلی تمام بچگی و اوقات فراغت خود را با آن سپری کرده و هنوز هم با گذشت سالها خاطرات زیادی ازآن دارند. حتی اسم همین بازیهای قدیمی برای آن نسل، یادآور خاطراتی شیرین است، اغلب این بازیهای قدیمی به صورت دستهجمعیانجام میشد، خانههای حیاطدار و بازیهای دستهجمعی با بچههای فامیل و همسایه اجازه نمیداد روزهای تعطیل برای بچهها کسلکننده ویکنواخت شود.
اما امروز همه چیز تغییر کرده حتی بازیهای کودکانه. آپارتماننشینی، شلوغی و ناامنی کوچه و خیابان، اشتغال پدر و مادر و… باعث شدهشکل بازیهای امروزی متفاوت از گذشته شود. آنها امروز دوست دارند انگریبرد را بازی کند، بچههای امروزی کمتر فرصت، علاقه و امکانبازیهای قدیمی را دارند و کمتر مایلند بازیهای جمعی انجام دهند، اسباببازیهای انفرادی نزد آنها از محبوبیت زیادی برخوردار است وبازیهای گروهی تقریبا در حال منسوخ شدن است، آنها هیجانی را در بازیهای دیجیتالی جستوجو میکنند که نسل قدیم هیچ حسینسبت به آنها ندارند.
دنیای کودکی با بازی و شادی «دنیای کودکی بدون بازی و خیال اصلا معنا و مفهومی ندارد و تمام کودکان از بازی لذت میبرند، اما در اینمیان یک تفاوت عمده وجود دارد و آن هم نوع بازی کودکان است. بازی بچههای دیروز تیلهبازی و الاکلنگ و گرگم به هوا بود و حال آنکهبازی بچههای امروز با تبلت و رایانه شکل میگیرد.
حسین امیری کارشناس و عضو مرکز توانبخشی بهزیستی در گفتوگو با گزارشگر کیهان ضمن بیان مطلب بالا مقایسهای بین بازیهای ساده دیروز و بازیهای پیچیده امروزکودکان انجام میدهد و میگوید: «در گذشته بعضی از بازیها بر عملکرد جسم و نوع حرکات بچه تأثیر میگذاشت مثل بازی یه قل دوقل که برای تمرکز و توجه بچههامفیدبود، از طرفی کودکان با انجام بازیهای گروهی مهربانی و صمیمیت را با هم تقسیم میکردند که همین مشارکت آنها را از منزوی بودن در می آورد و از این طریق خیلیچیزها میآموختند در حالیکه بازی بچههای امروزی بیشتر تکنفره است و بچهها انگیزهای برای دور هم جمع شدن ندارند. حتی در این سالها پرداختن به سرگرمی مشاعره کهبسیار روی تقویت هوش کودکان اثر دارد، کم شده و جای آن را به بازیهای رایانهای داده است. از آقای امیری در مورد راهکارها میپرسم و اینکه چگونه میتوان بچهها را ازاین فضای فناوری حداقل برای بازی و سرگرمی دور کرد.در پاسخ به خانوادهها توصیه میکند و میگوید: «والدین حتما طی هفته، کودکان خود را به پارک یا فضاهایی کهبچهها میتوانند در آنجا بازی کنند ببرند، تا کمتر احساس تنهایی کنند، چون امروزه دیگر مثل گذشته بچهها در کوچه و خیابان با هم بازی نمیکنند و والدین هم بچههایشانرا برای بازی به خارج از خانه نمیفرستند به همین دلیل حداقل باید هفتهای یک بار بچهها را همراهی کنیم، چون اگر آنها را در خانه تنها رها کنیم، روز به روز منزویتر و تنهاترخواهند شد و در آینده هم روابط اجتماعی خوبی با دیگران نخواهند داشت.»
تفاوت بازیهای دیروز و امروز از منظر جامعهشناسی هم به این مسئله یعنی تفاوت بازیهای دیروز و امروز پرداختیم و نقطه نظرات دکترحسن جواهری جامعهشناس و استاد دانشگاه را جویا شدیم. وی در گفتوگو با گزارشگر کیهان خاطرنشان میکند: «بازیهای دیروز و امروز ازدو جهت با یکدیگر متفاوت هستند، یکی از نظر تکنولوژی و دیگری از نظر کارکرد. بچههای دیروز با توپ و عروسک بیشتر بازی میکردند درحالیکه بچههای امروز با تکنولوژی سر و کار دارند.» وی در تکمیل صحبتهایش به مزایا و معایب هر دو، تا حدودی اشاره میکند و در مورد
دلایل استقبال بچهها از سرگرمیهای رایانهای میگوید: «بازیهای امروز چون هم پیشرفتهتر است و هم جذابتر، بچهها بیشتر مجذوب آنهامیشوند و به همین دلیل کمتر از بازیهای قدیمی و دستهجمعی استقبال میکنند.» این جامعهشناس میافزاید: «حسن بازیهای قدیمی در
این بود که تحرک زیادی را میطلبید، مثل بازی «دست رشته»، اما بچههای امروز کمتحرکتر شدهاند و اغلب ساعتها پشت میز کامپیوترشاننشسته اند، برای همین چاقی مفرط بین کودکان رو به افزایش و روابط اجتماعی بین بچهها کمتر شده است.»
دکتر جواهری در ادامه نظراتش به برخی از بازیهای قدیمی مثل الک دولک و الاکلنگ اشاره کرده و میگوید: «ما بچه که بودیم با لاستیک کهنه دوچرخه و ماشین خیلی بازیمیکردیم، ما نسلی بودیم که تقریبا خودمان آینده خودمان را ساختیم و روی پای خودمان بزرگ شدیم.» نظرش را در مورد کودکان امروزی میپرسم، میخندد و با کمی تأملمیگوید: «کودکان امروز امکانات زیادی در اختیار دارند از سینما گرفته تا اینترنت و تلفن همراه و…، آنها از زندگی توقع زیادی دارند و از آن طرف حوصله سختی کشیدن همندارند. برای همین به نظرم عجولتر شدهاند.» به او میگویم بازیهای جدید چقدر در نوع تربیت آنها تأثیر میگذارد؟ میگوید: «خیلی زیاد. بیشتر بازیهای بچههای امروزرایانهای است به همین دلیل کمتر به بازیهای گروهی میپردازند، بنابراین تنهاتر هستند و این موضوع به مرور زمان در روحیه آنها و آیندهشان تأثیر خواهد گذاشت.
ما بایدبچهها را به سمت بازیهای دستهجمعی تشویق کنیم و صمیمیت را بین آنها از طریق بازی منتقل سازیم تا در بازیهای گروهی هم ذهن و هم جسمشان توأمان پرورش یابد،و بازی بتواند خلاقیت آنها را به کار انداخته و کشف و شهود بیشتری به آنها بدهد و اگر بگوییم اکثر بازیهای امروز از نوع رایانهای در تربیت کودک هیچ تأثیری ندارد، گزافهنگفتهایم.» رابطه اسباببازی با اندیشیدن و تفکر اسباببازی با فکر و اندیشه برای پرورش تخیلات و گسترش تفکرات بچهها لازم است تا بر اساس آن به اکتشافات وجستوجوگری بپردازند. اما اینکه چگونه میتوان اسباببازی مناسبی برای دستیابی به این امور پیدا کرد سوالی است که محمدحسین فردجو دبیر شورای نظارت براسباببازیها به آن پاسخ میدهد. حظ بردن از بازی وقتی بخواهیم یک تعریفی از بازی کودک ارائه دهیم یک آیتم و یک موضوع اهمیت پیدا میکند و آن حظ بردن کودکاز بازی است. فردجو در این مورد هم به نکات مهمی اشاره میکند و در تکمیل صحبتهایش میگوید: «هیچ به این موضوع فکر کردهاید که چرا یک کودک از صبح که از خواببیدار میشود دوست دارد بازی کند و والدینش باید او را کنترل کنند تا حتی موقع غذا، دست از بازی بکشد؟ چون او از بازی کردن لذت میبرد، بازی برای کودک عذابآورنیست و آنچه در بازی کردن مهم است لذت بردن است.» وی در این مورد توضیح میدهد که «خانوادهها باید در این حوزه ورود پیدا کنند و مربیان هم باید بازیهای مربوطه رامعرفی کنند. و اگر بچهها در مسیری که رشد کردند با هم مقایسه شوند میبینیم که در برخی موارد خلأهایی به چشم میخورد، بعضی از بچهها معنی بلندی، کوتاهی، چاقی ولاغری و حتی رنگها را نمیدانند، خیلی از بچهها با بازیهای کامپیوتری آنقدر سرگرمند که از آموزش این مفاهیم غافل میمانند. اسباب بازیها و به خصوص بازیهای قدیمی اینکمک را به کودکان کرد تا در کمترین زمان، انتقال مفاهیم را تجربه کنند.»
با یک رینگ دوچرخه و یک تخته چوب ساعتها بازی میکرد و وقتی رینگ روی زمین راه میرفت، صدای طوقه دوچرخه روی هر سطحی برای او آوازی داشت و آهنگی کهکودک دهه پنجاه از آن بسیار لذت میبرد. او دیگر نیازی به یک اسباببازی پیچیده نداشت. اسباببازیهای قدیمی مثل فرفره و تبلک ساده بودند و ارزان و پشت بازی باهمه آنها دنیایی از تجربه بود. در بازیهای قدیمی استعدادیابی وجود داشت که در بازیهای پرزرق و برق امروز وجود ندارد. دنیایی پر از دیجیتال از بدو تولد به او میگویم شما بهطور کلی بازیهای دیجیتالی را رد میکنید؟ میگوید: «در حوزه دیجیتال نمیتوانیم کتمان کنیم که دنیای امروز خالی از دیجیتال باشد. برخی از بازیهای جدید خلاقانه است وکمک آموزشی هستند و کودک را در مراحل رشد شخصیتی و توانمندسازی بهرهمند میسازد.» اما کودک از زمان تولد با دنیای دیجیتال آشنا میشود، دنیایی که پر از امور مدرنو جدید است و حتی قبل از خواندن و نوشتن با ادوات و سختافزار و نرمافزار آشنا میشود. بچه5-6 ساله خواندن و نوشتن نمیداند، اما بر اساس تجربه و تصویرسازی ودقتی که دارد، موبایل پدر و مادر را برداشته و وارد برنامهها میشود و چه بسا برنامهها و شرایط قبلی را هم تغییر میدهد.
این مسائل نشانگر آن است که ما نمیتوانیم از ورود کودک و نوجوان خود به دنیای دیجیتال جلوگیری کنیم، اما باید در این حوزه کنترل و مدیریت جدی داشته باشیم. نحوهنقش و شرایط فیزیکی او را کنترل کنیم و به تحقیقات و پژوهشهای چاپ شده توجه کرده و شرایط را برای استفاده کردن از این فضا برای کودک آماده کنیم. ضمن آنکهوالدین باید در مورد محتوای بازیها تحقیقات لازم را به عمل آورند. دبیر شورای نظارت بر اسباببازیها در مورد اقدامات انجام شده از سوی کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان بر تولید و توزیع اسباببازیها با اشاره به اینکه موضوع اسباببازی یک مسئله پیش پا افتادهای نیست که خانوادهها آن را صرفا وسیله سرگرم کردن کودکان بدانند،
میگوید: «اسباببازی فقط کودک را آرام و سرگرم نمیکند، بلکه در رشد و شکلگیری شخصیت کودک کاملا تاثیر دارد.» فردجو با بیان این نکته که ما از سال 90 برایساماندهی اسباببازی در داخل کشور به تولیدکنندگان مجوز الزامی میدهیم، در تکمیل صحبتهایش میگوید: «روی اسباببازیها، هولوگرام نصب میشود که شماره مجوز وویژگی اسباببازی روی آن درج میشود و اگر مصرفکنندگان این هولوگرام را به سامانه پیام کوتاه ما ارسال کنند شناسنامه اسباببازی در اختیار والدین قرار میگیرد.» فردجومیگوید: «در این سامانه علاوه بر این هر نوع اطلاعات در زمینه سن بچهها و ویژگی بازی و… را به والدین میدهد، فقط کافی است پدر و مادرها عدد سن فرزند خود را بهسامانه 300074010 ارسال کنند تا اطلاعات لازم در اختیار آنها قرار گیرد.» وی با ارائه آماری در زمینه تولید اسباببازیهای داخلی میگوید: «در سال 81 تنها یک درصداسباببازی خلاقانه داشتیم و در سال 93 این تولیدات به 5 درصد افزایش یافت همچنین در سال 93، 362 پرونده ثبتی برای تولید و 126 پرونده مجوز تولید اسباببازیداخلی داشتیم.»
منبع: گرداب